De eigenzinnige mens

VAN EIGENWIJS NAAR “OP EIGEN WIJZE”

Inleiding

De afgelopen jaren heb ik honderderden cliënten persoonlijk in hun loopbaan begeleid. Op basis van wat men noemt “experience based evidence” viel me op dat er een groep mensen is te onderscheiden die de eigenschap eigenzinnigheid in meer dan gemiddelde mate bezit. Met eigenzinnigheid bedoel ik het verlangen om de dingen vooral op je eigen manier te doen of te wel op een eigen-wijze. Vanaf het begin ben ik geraakt door deze mensen en door de voor- en nadelen die kleven aan deze eigenschap binnen de context van een loopbaan.

Door veelvuldig vallen en opstaan in mijn eigen leven en door het begeleiden van honderden mensen bij het ontdekken van hun bestemming in het leven en de consequenties daarvan voor hun loopbaan, heb ik inmiddels veel kennis en ervaring opgedaan met het wel en wee van eigenzinnigheid. Mijn achtergrond als psycholoog en mijn twintigjarige ervaring als werving- en selectie consultant in het bedrijfsleven zijn daarin zeer behulpzaam. Ik wil wat ik heb opgestoken graag delen met anderen, zodat zij hier hun voordeel mee kunnen doen.

“Eigenheimers”

Nadat ik op enig moment spontaan mijn doelgroep als “Eigenheimers” kwalificeerde, was de associatie met de aardappel die dezelfde naam heeft al snel gemaakt. De aardappel met de naam Eigenheimer wordt in kookboeken als eigenzinnig beschreven en de bereiding wijkt nogal af van de gewone aardappel waardoor een handleiding eigenlijk niet gemist kan worden. Als je ‘m goed klaarmaakt, dan komt zijn verfijnde smaak tot zijn recht. Zo niet, dan verandert hij in een ondefinieerbare prut.

Op zich is dit een mooie metafoor voor mijn begeleiding van eigenzinnige cliënten. Tegelijkertijd merk ik hoe belangrijk het voor de eigenzinnige mens is om als uniek gezien te worden en niet in een hokje te worden geplaatst. Immers, juist door je van je eigenheid bewust te worden en die volmondig te omarmen, ontdek je hoeveel ruimte en vrijheid daarmee verbonden kunnen zijn. Vandaar dat ik heb besloten in het algemeen niet meer te verwijzen naar “Eigenheimers”, maar naar mensen die meer dan gemiddeld de eigenschap eigenzinnigheid blijken te hebben.

De associatie die van bovenstaand verhaaltje wel overblijft, is het fenomeen “handleiding”. Niemand krijgt bij de geboorte een handleiding van zichzelf. Voor menig ouder is dat een groot gemis bij de opvoeding. Immers, wat “werkt” voor de ouder, blijkt niet altijd te werken voor het kind! Eigenlijk zijn we ons hele leven bezig om de handleiding van onszelf te ontdekken. In wezen verandert er aan de kern van wie we zijn niet zo veel, ondanks alle kennis en ervaring die we opdoen. Wat we vooral kunnen leren is (ons steeds beter te realiseren) wie we zijn en waarvoor we hier zijn. Daardoor kunnen we veel beter met onszelf omgaan. Een eigenzinnig mens heeft des te meer een handleiding van zichzelf nodig, net als de eerder genoemde aardappel: dan komt ie tot z’n recht, in z’n volle glorie! Behandel je hem net als alle andere aardappels, dan gaat het mis. Mijn motivatie bij het begeleiden van mijn cliënten is dan ook precies dat ieder op zijn unieke wijze tot zijn recht komt. Begrip van je eigenzinnigheid kan daarbij erg helpen. Vooral als je het verkregen inzicht in de praktijk gaat toepassen.

Apart staan

Veel cliënten die zich bij onze praktijk melden zijn nog steeds op zoek naar degene die ze willen wòrden en zijn al bijna vergeten wie ze zijn. Ze zijn heel druk bezig om zich aan te passen aan de eisen van de maatschappij waardoor zij zich vervreemden van zichzelf. Daardoor voelen ze zich niet gelukkig, dit geldt natuurlijk voor iedereen. Als je echter van nature (en dus diep in je hart) de neiging hebt om je eigen weg te willen volgen, kom je gegarandeerd in conflict met de verwachtingen om je heen. Dat zijn namelijk vaak de verwachtingen van wat “men” gemiddeld vindt. Alles wat daarvan afwijkt, bijvoorbeeld méér dan gemiddeld eigenzinnig, wordt beoordeelt als “anders” en dus “lastig”. Je aanpassen aan het gemiddelde vraagt van je dat je een belangrijk stuk van je eigenheid verloochent. En dat voelt niet fijn. Maar telkens door de groep waarin je verkeert als “anders en lastig” te worden gekenschetst is ook niet bepaald prettig.

Als ik naar de beleving van mijn eigenzinnige cliënten luister, dan vertellen ze me inderdaad dat ze zich vaak niet herkend voelen, ze voelen zich vaak apart staan van de grote groep. Ze hebben het idee, dat er niet veel mensen zijn zoals zij. Ze vragen zich af: is er iets mis met mij? Waarom ben ik niet gelukkig en waarom ben ik vaak zo onrustig? Waarom bots ik telkens weer? Waarom begrijpen ze me toch niet? Hoewel ook dit wederom door veel mensen gevoeld kan worden, is dit wel erg specifiek voor de eigenzinnige persoonlijkheid. Het zich anders dan anderen voelen is intrinsiek aan eigenzinnigheid verbonden.

Hoeveel mensen zijn zo eigenzinnig?

Het zou interessant zijn om te onderzoeken welk deel van de bevolking meer dan gemiddeld de eigenschap eigenzinnigheid bezit. Wanneer je ergens een studie van maakt, heb je de neiging om datgene wat je bestudeert veelvuldig te herkennen en daardoor de groep die het betreft als steeds groter te ervaren. Daarnaast word je als coach met een specifiek interesse steeds meer aanspreekpunt voor de doelgroep waar je zo sterk in geïnteresseerd bent. Voor mijn gevoel zijn er dus veel eigenzinnige mensen, maar ik ben me bewust van het feit dat ik hiermee de relativiteit van het aantal uit het oog verlies. Het komt overeen met de situatie als je drie weken bent opgenomen in een ziekenhuis en dan begint te denken dat iedereen ernstig ziek is, of tenminste is geweest. De beleving is heel anders dan wanneer je gezond rondloopt buiten het ziekenhuis.

Stel, dat 5% van de Nederlandse bevolking echt hoog scoort op eigenzinnigheid. Dan betreft dit toch altijd nog 800.000 mensen (baby’s inbegrepen!). Bij 10% zeer eigenzinnigen zijn het al 1.600.000. Kortom, in een klein landje als Nederland, in de wereld bekend om zijn eigenzinnige cultuur, is het fenomeen eigenzinnigheid in uiteenlopende hoedanigheden dus goed te bestuderen.

Ai, ai: verzet!

Door de mensen met een grote mate van eigenzinnigheid in een groep onder te brengen en die te benoemen, introduceer ik overigens meteen al één van de vele paradoxen die met deze eigenschap verbonden is, namelijk dat deze “eigen-wijze” mens het extra belangrijk vindt om als individu te worden gezien. Hij houdt niet van hokjes. Van nature zal hij zich verzetten tegen een te algemeen beeld over zichzelf. Uiteraard is ieder een uniek individu. Een eigenschap benoemen die ook anderen in meer of mindere mate bezitten doet daar niets aan af. Het is mijn ervaring, dat door het bewust worden van je eigenzinnigheid, en daarmee leren omgaan in het leven, er juist een bevrijding optreedt. Weg met het benauwende gevoel van een hokje: integendeel, hier is het normaal dat je er niet in past! Verzet is een belangrijk thema in de handleiding van de eigenzinnige mens. Er valt veel over te zeggen, maar dat valt buiten deze korte beschouwing.

Het concept samengevat

De ontwikkelingskant van het concept is eigenlijk op de meest korte en bondige manier samengevat in de titel boven dit artikel: van eigenwijs naar “op eigen wijze”.

De eigenzinnige mens heeft een meer dan gemiddelde neiging om te willen varen op zijn eigen wijsheid en ideeën. Afhankelijk van de situatie waarin hij zich bevindt is dit effectief dan wel ineffectief. Effectief inzetten van de eigenschap heeft geleid tot vrijwel alle relevante ontdekkingen van de wetenschap en de kunsten. Ineffectief gedrag kennen we ook: rigide vasthouden aan de eigen overtuiging en niet meer openstaan voor nieuwe inzichten. De (levens)kunst is te herkennen wanneer de situatie vraagt om het doorgaan op je eigenzinnigheid of juist om iets anders.

Naast het herkennen van situaties en omgevingen waarin jouw eigenzinnigheid een zegen is, is het kunnen spelen met je eigenzinnigheid dus essentieel. De eigenschap eigenzinnigheid (in dit artikel vaak benoemd als “op eigen wijze”) en het gedrag dat er uit voortkomt zijn noch positief noch negatief. Het hangt af van de situatie of het tot zijn recht komt of niet.

Eigenzinnige mensen komen vaak het best uit de verf in de omgeving waar iets nieuws uitgeprobeerd wordt en waar ruimte is voor nieuwe en frisse ideeën. Dat inzien is al heel wat. Maar zelfs in een dergelijke omgeving belemmeren velen zichzelf in hun ontwikkeling omdat ze onvoldoende doorhebben welke kwaliteiten en beperkingen in het geding zijn als het gaat over de eigenschap “op eigen wijze”. Laat staan dat ze weten hoe daarmee om te gaan op een manier die goed voelt. Daar komt dan nog bij dat de omgeving er vaak ook geen raad mee weet. In onze cultuur wordt “voldoen aan de norm” immers vaak meer gewaardeerd dan nieuwe wegen inslaan, hoezeer die ook van toepassing zijn.

Veel eigenzinnige mensen proberen zich uiteindelijk toch aan te passen aan de verwachtingen die er om hen heen aan hen gesteld worden door mensen die beslist niet eigenzinnig zijn. Dit is een wedstrijd die niet valt te winnen en die leidt tot grote innerlijke spanning. De eigenzinnige mens die er in slaagt om van jongs af aan zijn eigen weg te bewandelen en vrede heeft met zichzelf zoals hij is, is voor een ieder goed te herkennen, omdat hij zo afwijkt van het gemiddelde en daar duidelijk gelukkig en effectief in is.

De praktijk

Veel mensen zijn zich niet bewust van de mate van hun eigen eigenzinnigheid en weten dus ook niet wat voor hun de situaties zijn waarin ze tot hun recht komen. Omdat zij er zich niet zo van bewust zijn, kunnen zij er ook vaak niet mee spelen of de juiste maat houden. De neiging om door te schieten in deze eigenschap is dan ook groot. Aan cliënten leg ik dan uit dat deze eigenschap zich nog “op kind-niveau” bevindt: je ziet dat de gedragspatronen die als kind zijn aangeleerd nog steeds persisteren. Het is niet moeilijk om je voor te stellen dat die in een wereld van volwassenen niet altijd even effectief zijn.

Eén van de eerste stappen in de begeleiding is dan ook gericht op het inzicht geven. Stap twee bestaat uit het toepassen van de verworven inzichten. Het is verrassend om te zien hoe mensen dan eindelijk uit de verf beginnen te komen. Omdat het in dit artikel niet de bedoeling is om een LOI cursus voor de eigenzinnige mens te ontvouwen, laat ik het hierbij wat betreft de aanpak tot een effectievere inzet van de eigenschap eigenzinnigheid.

En ik dan?

Als je je inmiddels afvraagt: “hé, hoe zit het dan eigenlijk met míjn eigenzinnigheid?”, vraag je dan eens af of je je in onderstaande aan eigenzinnigheid gerelateerde thema’s herkent:

• Ideeënrijkheid
• Uitdagingen zoeken
• Behoefte aan ruimte en gevoel van vrijheid
• Verzet/rebellie als natuurlijke reactie
• Ja, maar ……..
• Verstand boven gevoel
• Vasthouden versus loslaten
• Een zekere allergie voor hiërarchische autoriteit
• Moeten versus willen
• Een blinde vlek voor het politieke spel
• Ontwikkelingsgericht
• ‘t Beter weten, gelijk hebben versus gelijk krijgen.

Voor veel eigenzinnige mensen herkenbare paradoxen. Het gaat hier om schijnbaar tegengestelde eigenschappen binnen één persoon. Ook hierin vind je wellicht voor jou bekende thema’s.

• De paradox van harmonie nastreven versus “op eigen wijze” je weg zoeken.
• De paradox van eerlijkheid versus politiek handig optreden.
• De paradox van tegen-afhankelijkheid versus een “op eigen wijze” houding waarbij thema’s als verzet, “moeten” en reactiviteit aan bod komen.

Herkenning?

Herken je jezelf? Of herken je je partner, je collega, je baas? En kunnen we je helpen om je eigen handleiding te ontdekken? Bel even voor een afspraak. Je bent van harte welkom.

Bovenstaande beschouwing heeft gestaan in onze nieuwsbrief van augustus 2006. Mocht je zelf geïnteresseerd zijn om onze nieuwsbrief te ontvangen of ken je mensen waarvan je denkt dat die erbij gebaat zouden zijn onze nieuwsbrief te ontvangen? Nieuwe abonnees zijn welkom, aanmelden kan hier.